Index
We verkennen de wereld nooit zonder lichaam en brein
Vandaag betreuren we het afnemend aantal eerste keren. Naarmate je verder voortschuifelt richting Uitgang, neemt het aantal eerste keren steeds verder af.
Ik heb het over de eerste keer Sgt. Pepper horen, of de eerste keer Plato lezen. Dat kan me niet nóg een keer gebeuren. Ik ben niet meer zo makkelijk te verrassen en dat komt niet omdat er nog maar zo weinig verrassends is. Ik ben nog niet oud genoeg voor die gedachte.
Maar een tijdje terug was ik weer eens ouderwets verrast, dit keer dank zij Alva Noë, een neurofilosoof uit California. Het komt uit zijn boek ’Out of our heads’ dat net uit is. Noë gaat in op een raadsel waarvan ik zeker wist: daar komen we nooit uit.
Als je de schedel openmaakt om de hersenen op microscopisch niveau te betrappen bij hun bezigheden dan zie je maar een type gebeurtenis, namelijk het heen en weer reizen van impulsen langs zenuwbanen.
Het gekke is dat er in de zenuwen die naar de optische schors gaan precies dezelfde soort impulsjes reist als in de zenuwen die naar de auditieve schors gaan. Dat is zo gek omdat de ’optische’ pulsjes tot zien leiden en de ’auditieve’ pulsjes tot horen.
Het klinkt wel stom, maar je zou verwachten dat er iets onderscheidends is in de zenuwbanen die geluid gaan teweegbrengen in de breinbezitter en de banen die inlichtingen aandragen voor een visuele ervaring. Dat is niet zo. Sterker nog, de neuronen in de optische schors en die in de auditieve, verschillen evenmin van aard.
Noë beschrijft een experiment dat aantoont dat de twee groepen neuronen in deze verschillende schorsdelen echt hetzelfde zijn, dat wil zeggen, dat beide groepen horen en zien kunnen veroorzaken.
De proef werd gedaan in jonge fretjes, die de pech hebben neuronaal erg onrijp geboren te worden. Met neuronale onrijpheid wordt bedoeld dat de verschillende hersendelen nog niet ’bezet’ zijn door een zintuig of vaardigheid. En met pech bedoel ik de omstandigheid dat ze in handen vallen van neurofysiologen die iets aan de weet willen komen.
Men deed het volgende: de zenuwbanen die gevormd worden vanuit cellen in het oog van de jonge fret werden niet naar de optische schors geleid, maar naar het hersendeel dat voor horen zorgt. Het gevolg van deze ingreep was niet dat fretjes begonnen te horen met hun ogen. Nee, het gevolg was dat zij nu konden zien met behulp van neuronen die gewoonlijk voor horen zorgen.
Hiermee is aangetoond dat er geen onvermijdelijk verband bestaat tussen activiteit van bepaalde hersendelen en de daar aan verbonden ervaring. Nou heeft niemand ooit beweerd dat de precieze aard van een ervaring nauwkeurig kan worden afgeleid uit een bepaalde hersenactiviteit. Maar we waren wel gehecht aan de gedachte dat zien in de optische schors wordt geregeld. Deze mogelijkheid van herbedrading in de fretjes bewijst dat er niks visueels is aan de cellen in de optische schors, een constatering die mutatis mutandis geldt voor alle hersendelen.
Maar zien en horen zijn zo onweerlegbaar verschillend dat dit een tegenstrijdige bewering lijkt. Een Rembrandt is niet een ervaring die een beetje overlapt met het horen van The Beatles. Zeker, zegt Noë, maar de aard van een bewuste ervaring kan variëren, terwijl het onderliggende neuronale vuurwerk niet verandert.
Zijn conclusie is dat de pulsjes het niet uitmaken of er in de achterliggende schors gehoord of gezien gaat worden. Of we een auto zien of chocola proeven of een mug horen ligt niet aan de aard van de neuronale activiteit. Maar waar ligt dat dan wel aan? Het ligt aan de wereld, zegt Noë.
Hij wil weg van het vruchteloze idee dat bewustzijn (iets ervaren) een gebeurtenis is die zich ergens in de hersenen afspeelt.
Het verkeerde beeld van zien is dat onze ogen foto’s nemen van de wereld die naar achteren worden doorgestuurd om daar te worden bekeken.
Wij zitten niet ergens in ons brein naar een live-tv-uitzending te kijken. Noë stelt dat zien niet een kwestie is van rapporteren, maar dat het een activiteit is die verbonden is met de bewegingen die wij maken.
De opvallendste omstandigheid waar een bewegend lichaam als het onze zich mee zal moeten verstaan is de ondoordringbaarheid van vergelijkbare lichamen, dan krijg je een botsing. Zien maakt ons bewegen in de wereld mogelijk. Het is niet goed voorstelbaar dat bewegen zich zou hebben ontwikkeld zonder zien en vice versa. Dit verkennen van de wereld is een activiteit die onmogelijk is zonder brein, maar ook zonder lichaam (of zonder wereld). Noë wil zeggen dat bewustzijn dit verkennen is, waarin brein, lichaam en wereld samen aan de gang zijn.
Wie dit totaalbeeld bekijkt die begrijpt dat het neuronale vuurwerk op zich niets ontsluit of in zich bergt. Daar moet een lichaam en een wereld bij.
Als amateur-filosoof zit ik nog wel met deze vraag: wat voor geestelijk oog is het dat deze blik kan werpen op het alles verklarende trio van brein-lichaam-wereld?
Uit: Trouw
Vandaag betreuren we het afnemend aantal eerste keren. Naarmate je verder voortschuifelt richting Uitgang, neemt het aantal eerste keren steeds verder af.
Ik heb het over de eerste keer Sgt. Pepper horen, of de eerste keer Plato lezen. Dat kan me niet nóg een keer gebeuren. Ik ben niet meer zo makkelijk te verrassen en dat komt niet omdat er nog maar zo weinig verrassends is. Ik ben nog niet oud genoeg voor die gedachte.
Maar een tijdje terug was ik weer eens ouderwets verrast, dit keer dank zij Alva Noë, een neurofilosoof uit California. Het komt uit zijn boek ’Out of our heads’ dat net uit is. Noë gaat in op een raadsel waarvan ik zeker wist: daar komen we nooit uit.
Als je de schedel openmaakt om de hersenen op microscopisch niveau te betrappen bij hun bezigheden dan zie je maar een type gebeurtenis, namelijk het heen en weer reizen van impulsen langs zenuwbanen.
Het gekke is dat er in de zenuwen die naar de optische schors gaan precies dezelfde soort impulsjes reist als in de zenuwen die naar de auditieve schors gaan. Dat is zo gek omdat de ’optische’ pulsjes tot zien leiden en de ’auditieve’ pulsjes tot horen.
Het klinkt wel stom, maar je zou verwachten dat er iets onderscheidends is in de zenuwbanen die geluid gaan teweegbrengen in de breinbezitter en de banen die inlichtingen aandragen voor een visuele ervaring. Dat is niet zo. Sterker nog, de neuronen in de optische schors en die in de auditieve, verschillen evenmin van aard.
Noë beschrijft een experiment dat aantoont dat de twee groepen neuronen in deze verschillende schorsdelen echt hetzelfde zijn, dat wil zeggen, dat beide groepen horen en zien kunnen veroorzaken.
De proef werd gedaan in jonge fretjes, die de pech hebben neuronaal erg onrijp geboren te worden. Met neuronale onrijpheid wordt bedoeld dat de verschillende hersendelen nog niet ’bezet’ zijn door een zintuig of vaardigheid. En met pech bedoel ik de omstandigheid dat ze in handen vallen van neurofysiologen die iets aan de weet willen komen.
Men deed het volgende: de zenuwbanen die gevormd worden vanuit cellen in het oog van de jonge fret werden niet naar de optische schors geleid, maar naar het hersendeel dat voor horen zorgt. Het gevolg van deze ingreep was niet dat fretjes begonnen te horen met hun ogen. Nee, het gevolg was dat zij nu konden zien met behulp van neuronen die gewoonlijk voor horen zorgen.
Hiermee is aangetoond dat er geen onvermijdelijk verband bestaat tussen activiteit van bepaalde hersendelen en de daar aan verbonden ervaring. Nou heeft niemand ooit beweerd dat de precieze aard van een ervaring nauwkeurig kan worden afgeleid uit een bepaalde hersenactiviteit. Maar we waren wel gehecht aan de gedachte dat zien in de optische schors wordt geregeld. Deze mogelijkheid van herbedrading in de fretjes bewijst dat er niks visueels is aan de cellen in de optische schors, een constatering die mutatis mutandis geldt voor alle hersendelen.
Maar zien en horen zijn zo onweerlegbaar verschillend dat dit een tegenstrijdige bewering lijkt. Een Rembrandt is niet een ervaring die een beetje overlapt met het horen van The Beatles. Zeker, zegt Noë, maar de aard van een bewuste ervaring kan variëren, terwijl het onderliggende neuronale vuurwerk niet verandert.
Zijn conclusie is dat de pulsjes het niet uitmaken of er in de achterliggende schors gehoord of gezien gaat worden. Of we een auto zien of chocola proeven of een mug horen ligt niet aan de aard van de neuronale activiteit. Maar waar ligt dat dan wel aan? Het ligt aan de wereld, zegt Noë.
Hij wil weg van het vruchteloze idee dat bewustzijn (iets ervaren) een gebeurtenis is die zich ergens in de hersenen afspeelt.
Het verkeerde beeld van zien is dat onze ogen foto’s nemen van de wereld die naar achteren worden doorgestuurd om daar te worden bekeken.
Wij zitten niet ergens in ons brein naar een live-tv-uitzending te kijken. Noë stelt dat zien niet een kwestie is van rapporteren, maar dat het een activiteit is die verbonden is met de bewegingen die wij maken.
De opvallendste omstandigheid waar een bewegend lichaam als het onze zich mee zal moeten verstaan is de ondoordringbaarheid van vergelijkbare lichamen, dan krijg je een botsing. Zien maakt ons bewegen in de wereld mogelijk. Het is niet goed voorstelbaar dat bewegen zich zou hebben ontwikkeld zonder zien en vice versa. Dit verkennen van de wereld is een activiteit die onmogelijk is zonder brein, maar ook zonder lichaam (of zonder wereld). Noë wil zeggen dat bewustzijn dit verkennen is, waarin brein, lichaam en wereld samen aan de gang zijn.
Wie dit totaalbeeld bekijkt die begrijpt dat het neuronale vuurwerk op zich niets ontsluit of in zich bergt. Daar moet een lichaam en een wereld bij.
Als amateur-filosoof zit ik nog wel met deze vraag: wat voor geestelijk oog is het dat deze blik kan werpen op het alles verklarende trio van brein-lichaam-wereld?
Uit: Trouw
