Index
Hersenen, lichaam en geest in het laat-antieke wijsgerige en medische denken
Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen
Mededelingen van de Afdeling Letterkunde, Nieuwe Reeks, Deel 71 no. 4
Deze Mededeling werd in verkorte vorm uitgesproken in de vergadering van de
Afdeling Letterkunde, gehouden op 14 januari 2008.
Inhoud:
- inleiding: ‘brain mapping’ in historisch perspectief
- een vroeg-christelijke tekst over de structuur van het menselijk lichaam: nemesius van emesa over de natuur van de mens
- griekse denkbeelden over de lokalisering van cognitieve functies in het lichaam
- de receptie van antieke medische ideeën in het vroeg-christelijke denken
- de latere receptie van nemesius’ localiseringstheorie
- besluit: antieke wijsbegeerte, vroeg-christelijk denken en antieke geneeskunde
inleiding: ‘brain mapping’ in historisch perspectief
Een van de meest opzienbarende ontwikkelingen in het hedendaagse hersenonderzoek is ongetwijfeld de techniek van het zg. neuro-imaging, het in beeld brengen van neurale activiteit in verschillende delen van de hersenen tijdens de uitoefening van specifieke cognitieve functies. Door deze techniek wordt op een scan zichtbaar gemaakt welk deel van de hersenen wordt geactiveerd bij het uitoefenen van een bepaalde unctie. Een van de saillante voordelen van deze techniek, waarvoor de knaw onlangs in Amsterdam een nieuw onderzoeksinstituut heeft geopend, is dat zij onderzoekers beter in staat stelt hersenfuncties zoals geheugen, spraak, zintuiglijke waarneming, dromen en emoties te lokaliseren in specifieke regionen van de hersenen. Het valt te verwachten dat deze methode grote implicaties zal hebben voor de diagnose en behandeling van hersenaandoeningen. In hoeverre neuro-imaging ook een sleutel biedt tot het meer wijsgerige probleem van de verhouding tussen lichaam en geest is een andere vraag. Men kan zich allerlei discussies voorstellen over de interpretatie van de onderzoeksgegevens of over de precieze aard van de betrokkenheid van hersenstructuren in de uitoefening van wat we bij gebrek aan een betere term maar ‘geestelijke’ functies blijven noemen. Maar het is hoe dan ook duidelijk dat neuro-imaging letterlijk en figuurlijk nieuw licht werpt op de mechanismen van coördinatie, of de verstoring daarvan, tussen verschillende gebieden van de hersenen – en mogelijk tussen verschillende terreinen van de menselijke geest.
De gedachte dat mentale functies kunnen worden gelokaliseerd in specifieke regionen van de hersenen is op zichzelf niet nieuw. Frenologen uit de 19e eeuw postuleerden een biologische basis van geestesfuncties en van verschillen in menselijke persoonlijkheid in de hersenen. Zij ontwikkelden gedetailleerde kaarten (‘mappings’, zouden wij vandaag de dag zeggen) waarin een grote verscheidenheid aan geestelijke functies en karaktereigenschappen in verschillende segmenten van de hersenen werd gelokaliseerd, en probeerden aan de hand van variaties in de uiterlijke vorm van de schedel individuele verschillen in persoonlijkheid en cognitieve vermogens vast te stellen. Ook het idee van de zogenaamde hemisferische specialisatie (soms aangeduid als functionele asymmetrie) heeft een lange voorgeschiedenis die teruggaat op een medische tekst uit de late oudheid, waarin zintuiglijke waarneming en gevoel in de rechter, rationeel denken in de linker hersenhelft wordt gelokaliseerd. Overigens is vandaag de dag de heersende opvatting dat het spraakvermogen weliswaar in de linker hersenhelft gelokaliseerd is, maar cognitieve en kinetische functies niet specifiek aan een hersenhelft gebonden zijn.
De rest van het artikel is hier terug te vinden.
Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen
Mededelingen van de Afdeling Letterkunde, Nieuwe Reeks, Deel 71 no. 4
Deze Mededeling werd in verkorte vorm uitgesproken in de vergadering van de
Afdeling Letterkunde, gehouden op 14 januari 2008.
Inhoud:
- inleiding: ‘brain mapping’ in historisch perspectief
- een vroeg-christelijke tekst over de structuur van het menselijk lichaam: nemesius van emesa over de natuur van de mens
- griekse denkbeelden over de lokalisering van cognitieve functies in het lichaam
- de receptie van antieke medische ideeën in het vroeg-christelijke denken
- de latere receptie van nemesius’ localiseringstheorie
- besluit: antieke wijsbegeerte, vroeg-christelijk denken en antieke geneeskunde
inleiding: ‘brain mapping’ in historisch perspectief
Een van de meest opzienbarende ontwikkelingen in het hedendaagse hersenonderzoek is ongetwijfeld de techniek van het zg. neuro-imaging, het in beeld brengen van neurale activiteit in verschillende delen van de hersenen tijdens de uitoefening van specifieke cognitieve functies. Door deze techniek wordt op een scan zichtbaar gemaakt welk deel van de hersenen wordt geactiveerd bij het uitoefenen van een bepaalde unctie. Een van de saillante voordelen van deze techniek, waarvoor de knaw onlangs in Amsterdam een nieuw onderzoeksinstituut heeft geopend, is dat zij onderzoekers beter in staat stelt hersenfuncties zoals geheugen, spraak, zintuiglijke waarneming, dromen en emoties te lokaliseren in specifieke regionen van de hersenen. Het valt te verwachten dat deze methode grote implicaties zal hebben voor de diagnose en behandeling van hersenaandoeningen. In hoeverre neuro-imaging ook een sleutel biedt tot het meer wijsgerige probleem van de verhouding tussen lichaam en geest is een andere vraag. Men kan zich allerlei discussies voorstellen over de interpretatie van de onderzoeksgegevens of over de precieze aard van de betrokkenheid van hersenstructuren in de uitoefening van wat we bij gebrek aan een betere term maar ‘geestelijke’ functies blijven noemen. Maar het is hoe dan ook duidelijk dat neuro-imaging letterlijk en figuurlijk nieuw licht werpt op de mechanismen van coördinatie, of de verstoring daarvan, tussen verschillende gebieden van de hersenen – en mogelijk tussen verschillende terreinen van de menselijke geest.
De gedachte dat mentale functies kunnen worden gelokaliseerd in specifieke regionen van de hersenen is op zichzelf niet nieuw. Frenologen uit de 19e eeuw postuleerden een biologische basis van geestesfuncties en van verschillen in menselijke persoonlijkheid in de hersenen. Zij ontwikkelden gedetailleerde kaarten (‘mappings’, zouden wij vandaag de dag zeggen) waarin een grote verscheidenheid aan geestelijke functies en karaktereigenschappen in verschillende segmenten van de hersenen werd gelokaliseerd, en probeerden aan de hand van variaties in de uiterlijke vorm van de schedel individuele verschillen in persoonlijkheid en cognitieve vermogens vast te stellen. Ook het idee van de zogenaamde hemisferische specialisatie (soms aangeduid als functionele asymmetrie) heeft een lange voorgeschiedenis die teruggaat op een medische tekst uit de late oudheid, waarin zintuiglijke waarneming en gevoel in de rechter, rationeel denken in de linker hersenhelft wordt gelokaliseerd. Overigens is vandaag de dag de heersende opvatting dat het spraakvermogen weliswaar in de linker hersenhelft gelokaliseerd is, maar cognitieve en kinetische functies niet specifiek aan een hersenhelft gebonden zijn.
De rest van het artikel is hier terug te vinden.
