Index
De controlestaat.
George Orwell, een van de grootste auteurs van de twintigste eeuw, leefde jaren in armoede. Hij schreef er een prachtig boekje over: Down and Out in Paris and London (1933). ‘Het eerste wat je ontdekt is de eigenaardige laagheid van armoede’, noteerde hij. ‘Je dacht dat het simpel zou zijn, maar het is extreem complex. Je dacht dat het verschrikkelijk zou zijn, maar het is slechts miserabel en saai.’
Orwell vertelde over de talloze fouten die hij maakte in zijn armoede. Hij schreef dat hij dagenlang maar gewoon in bed bleef liggen, omdat hij nergens zin in had. Hij wees op de essentie van armoede: ‘Het vernietigt de toekomst,’ omdat alleen het overleven in het hier en nu rest. En hij verwonderde zich erover hoe ‘mensen aannemen dat ze het recht hebben tegen je te preken zodra je inkomen onder een bepaald niveau is beland’.
Het zijn woorden die weerklinken tot op de dag van vandaag. In de afgelopen decennia is de verzorgingsstaat steeds meer op een controlestaat gaan lijken. Big Government dwingt een Big Society af met behulp van Big Brother. En niet alleen in de vs. Zo werd een tijdje geleden bekend dat de Amsterdamse Dienst Werk en Inkomen (DWI) uitkeringsgerechtigden dwingt om nietjes uit oude paperassen te halen, het aantal bladzijden te tellen en dat nog eens drie keer te controleren. Dit zou tot ‘werknemersvaardigheden’ leiden, zoals ‘gezag aanvaarden’ en ‘je aan afspraken houden’. Volgens de DWI is dat ‘een opstap naar een (droom)baan’.35
Het doet denken aan de Engelse werkhuizen, waar het uit elkaar pulken van oude touwen een van de meest voorkomende klusjes was. Rijke landen hebben in de afgelopen jaren massaal ingezet op dit soort ‘activerend’ beleid, van sollicitatiecursussen tot afval prikken, van praatgroepen tot LinkedIntrainingen. Al zijn er tien werklozen per vacature, keer op keer wordt de oorzaak aan de aanbodzijde gezocht. Dat wil zeggen: bij de werkloze, die niet genoeg ‘werknemersvaardigheden’ zou hebben of gewoon beter zijn best zou moeten doen.
Het wonderlijke is dat economen steevast gehakt maken van deze werklozenindustrie.36 Sommige re-integratietrajecten blijken de werkloosheid zelfs te verlengen.37 Bovendien kost de hulp van de ‘klantmanager’ die de ‘cliënt’ naar werk moet begeleiden, vaak meer dan laatstgenoemde aan uitkering trekt. En op de lange termijn zijn de kosten van de controlestaat nog veel hoger. Wie 32 uur per week nietjes uit papier moet pulken heeft minder tijd voor opvoeding, opleiding en het zoeken naar echt werk.38
Stel: een bijstandsmoeder met twee kinderen wordt drie maanden gekort vanwege een gebrek aan ‘werknemersvaardigheden’. De overheid bespaart een paar duizend euro, maar de verborgen kosten van kinderen die opgroeien in armoede, die ongezond eten, slechter presteren op school en een groter risico lopen om in aanraking te komen met politie en justitie, zijn daar een veelvoud van.
De conservatieve kritiek op de oude verzorgingsstaat raakt dan ook een gevoelige snaar. Het web aan betuttelende regels houdt mensen vast in armoede. Het produceert afhankelijkheid. Voor een werknemer draait alles om het bewijzen van talenten, maar aan het loket van de sociale dienst draait het alleen maar om je gebreken. Keer op keer moet je bewijzen dat je ziekte wel erg genoeg is, je depressie wel zwaar genoeg en je kans op een baan wel klein genoeg – anders word je gekort op je uitkering. Formulier, vergadering, onderzoek, beroep, beoordeling, overleg, nog een formulier – achter iedere hulpvraag zit een peperdure en vernederende machinerie ‘Het walst over privacy en zelfrespect heen op een manier die ondenkbaar is voor iedereen die niet in een uitkering zit,’ schrijft een medewerker van de Britse sociale dienst. ‘Het laat mensen achter in voortdurende angst.’39
Dit is geen oorlog tegen armoede, het is een oorlog tegen armen. Talloze mensen aan de onderkant van de maatschappij, ook al hebben ze het talent van George Orwell, worden zo vanzelf wel luie, gefrustreerde of zelfs agressieve profiteurs. Ze worden ervoor opgeleid. Eén ding hebben wij kapitalisten immers gemeen met de oude communisten: een pathologische obsessie met betaald werk. Bijstandstrekkers moeten koste wat het kost nietjes pulken, zoals een kassa in een Sovjetwinkel door drie man tegelijk werd bediend.40
Het komt allemaal voort uit een onzinnig onderscheid tussen twee soorten armen. En het gaat terug op een groot misverstand, waar we veertig jaar geleden bijna vanaf waren en waarvan ik hoop dat we het ergens deze eeuw alsnog kunnen lozen. Het misverstand luidt: een leven zonder armoede is een privilege waar je voor moet werken, in plaats van een recht voor iedereen
Het bbp meet alles, behalve wat het leven de moeite waard maakt.
ROBERT F. KENNEDY (1925-1968)
George Orwell, een van de grootste auteurs van de twintigste eeuw, leefde jaren in armoede. Hij schreef er een prachtig boekje over: Down and Out in Paris and London (1933). ‘Het eerste wat je ontdekt is de eigenaardige laagheid van armoede’, noteerde hij. ‘Je dacht dat het simpel zou zijn, maar het is extreem complex. Je dacht dat het verschrikkelijk zou zijn, maar het is slechts miserabel en saai.’
Orwell vertelde over de talloze fouten die hij maakte in zijn armoede. Hij schreef dat hij dagenlang maar gewoon in bed bleef liggen, omdat hij nergens zin in had. Hij wees op de essentie van armoede: ‘Het vernietigt de toekomst,’ omdat alleen het overleven in het hier en nu rest. En hij verwonderde zich erover hoe ‘mensen aannemen dat ze het recht hebben tegen je te preken zodra je inkomen onder een bepaald niveau is beland’.
Het zijn woorden die weerklinken tot op de dag van vandaag. In de afgelopen decennia is de verzorgingsstaat steeds meer op een controlestaat gaan lijken. Big Government dwingt een Big Society af met behulp van Big Brother. En niet alleen in de vs. Zo werd een tijdje geleden bekend dat de Amsterdamse Dienst Werk en Inkomen (DWI) uitkeringsgerechtigden dwingt om nietjes uit oude paperassen te halen, het aantal bladzijden te tellen en dat nog eens drie keer te controleren. Dit zou tot ‘werknemersvaardigheden’ leiden, zoals ‘gezag aanvaarden’ en ‘je aan afspraken houden’. Volgens de DWI is dat ‘een opstap naar een (droom)baan’.35
Het doet denken aan de Engelse werkhuizen, waar het uit elkaar pulken van oude touwen een van de meest voorkomende klusjes was. Rijke landen hebben in de afgelopen jaren massaal ingezet op dit soort ‘activerend’ beleid, van sollicitatiecursussen tot afval prikken, van praatgroepen tot LinkedIntrainingen. Al zijn er tien werklozen per vacature, keer op keer wordt de oorzaak aan de aanbodzijde gezocht. Dat wil zeggen: bij de werkloze, die niet genoeg ‘werknemersvaardigheden’ zou hebben of gewoon beter zijn best zou moeten doen.
Het wonderlijke is dat economen steevast gehakt maken van deze werklozenindustrie.36 Sommige re-integratietrajecten blijken de werkloosheid zelfs te verlengen.37 Bovendien kost de hulp van de ‘klantmanager’ die de ‘cliënt’ naar werk moet begeleiden, vaak meer dan laatstgenoemde aan uitkering trekt. En op de lange termijn zijn de kosten van de controlestaat nog veel hoger. Wie 32 uur per week nietjes uit papier moet pulken heeft minder tijd voor opvoeding, opleiding en het zoeken naar echt werk.38
Stel: een bijstandsmoeder met twee kinderen wordt drie maanden gekort vanwege een gebrek aan ‘werknemersvaardigheden’. De overheid bespaart een paar duizend euro, maar de verborgen kosten van kinderen die opgroeien in armoede, die ongezond eten, slechter presteren op school en een groter risico lopen om in aanraking te komen met politie en justitie, zijn daar een veelvoud van.
De conservatieve kritiek op de oude verzorgingsstaat raakt dan ook een gevoelige snaar. Het web aan betuttelende regels houdt mensen vast in armoede. Het produceert afhankelijkheid. Voor een werknemer draait alles om het bewijzen van talenten, maar aan het loket van de sociale dienst draait het alleen maar om je gebreken. Keer op keer moet je bewijzen dat je ziekte wel erg genoeg is, je depressie wel zwaar genoeg en je kans op een baan wel klein genoeg – anders word je gekort op je uitkering. Formulier, vergadering, onderzoek, beroep, beoordeling, overleg, nog een formulier – achter iedere hulpvraag zit een peperdure en vernederende machinerie ‘Het walst over privacy en zelfrespect heen op een manier die ondenkbaar is voor iedereen die niet in een uitkering zit,’ schrijft een medewerker van de Britse sociale dienst. ‘Het laat mensen achter in voortdurende angst.’39
Dit is geen oorlog tegen armoede, het is een oorlog tegen armen. Talloze mensen aan de onderkant van de maatschappij, ook al hebben ze het talent van George Orwell, worden zo vanzelf wel luie, gefrustreerde of zelfs agressieve profiteurs. Ze worden ervoor opgeleid. Eén ding hebben wij kapitalisten immers gemeen met de oude communisten: een pathologische obsessie met betaald werk. Bijstandstrekkers moeten koste wat het kost nietjes pulken, zoals een kassa in een Sovjetwinkel door drie man tegelijk werd bediend.40
Het komt allemaal voort uit een onzinnig onderscheid tussen twee soorten armen. En het gaat terug op een groot misverstand, waar we veertig jaar geleden bijna vanaf waren en waarvan ik hoop dat we het ergens deze eeuw alsnog kunnen lozen. Het misverstand luidt: een leven zonder armoede is een privilege waar je voor moet werken, in plaats van een recht voor iedereen
Het bbp meet alles, behalve wat het leven de moeite waard maakt.
ROBERT F. KENNEDY (1925-1968)
