Koloniaal verleden

BINNENLANDSCHE BERIGTEN --- 's Gravenhage

Nederlandsche staatscourant --- 25-06-1848

Het manifest tegen Klonkong luidt aldus:

Van wege den verheven en beminden grooten beheerscher Jan Jacob Rochussen, Minister van Staat,
grootkruis der orde van den Nederlandschen Leeuw, der orde van den Rooden Adelaar van Pruissen, der
Leopolds-orde van België, groot-officier van het Legioen van Eer van Frankrijk en groot dignitaris
van het Zuiderkruis van Brazilië, gouverneur-generaal, die magt heeft te gebieden over geheel Nederlandsch
Indië en met vele grootheid gezeten is op den Koninklijken troon in het landschap Batavia, op het eiland Java ,

wordt, door de hulp van den Beheerscher des Heelals, aan zijne hoogheid Ratoe Dewa Agong Poetra , die
den troon bekleedt in het landschap Klonkong, op het eiland Balie, en die zegt het bewind te voeren over
de landen van Balie en Lombok, te kennen gegeven:

Dat hij door zijne trouwelooze handelingen zijne vriendschap en bescherming heeft verbeurd en dat thans
de tijd is gekomen, waarop Dewa Agong van Klonkong zal ondervinden, dat, zoo hij Minister van Staat,
Gouverneur-Generaal, onuitputtelijk is in lankmoedigheid , hij ook, wanneer alle zachte middelen van
overreding zonder gevolg blijven, krachtige middelen bezit om zijn gezag te eerbiedigen en zich
voldoening te verschaffen voor elken hoon en miskenning.

Reeds bij eene overeenkomst, op den 6den December 1841 aangegaan , zijn de landen van Balie en Lombok
door den Dewa Agong van Klonkong verklaard te behooren onder Nederlandsch Indië en bij eene latere, op
den 24sten Mei 1843 gesloten overeenkomst, heeft hij plegtig en onherroepelijk voor hem en zijne opvolgers
afstand gedaan van de uitoefening van het regt, bekend onder den naam van Tawang karang (klipregt) en zich
persoonlijk verantwoordelijk gesteld voor de opvolging dier verbindtenis in de landen Klonkong, Gianjar en Mengoei.

Hij, Dewa Agong van Klonkong heeft daarbij verder en onder meerder op zich genomen, om telke drie
jaren een gezantschap naar Batavia te zenden , ten einde hulde te bewijzen aan den Gouverneur- Generaal,
als vertegenwoordiger van Zijne Majesteit den Koning der Nederlanden. Die verbindtenissen zijn
onvervuld gebleven en geschonden. De Dewa Agong heeft zich over het algemeen gedragen, niet als de
vriend maar als vijand van hem Minister van Staat, Gouverneur-Generaal. In het bijzonder heeft hij zich
strafwaardig gemaakt, door:

>>>>>>> waslijst van trouweloze handelingen.

http://kranten.kb.nl/view/text/id/ddd%3A010091016%3Ampeg21%3Ap001%3Aa0002

Dwangarbeiders. --- De Sumatra post --- 22-08-1905

Gesteld nu, zoo gaat het rondschrijven voort, dat in eene gevangenis 160 dwangarbeiders werkzaam zyn,
dan kunnen door de tewerkstelling binnen de gevangenis worden uitgespaard 8 vrije mandoers, d.i. by een
bezoldiging van fl 10.— per maand per vrije mandoer, f 80. — per maand, waarvoor men een flinken
Europeeschen opzichter kan krijgen. In eene gevangenis, waarin niet meer dan gemiddeld 200 koppen zijn,
waaronder b.v. 150 dwangarbeiders, kan de opzichter over de, in de gevangenis werkende dwangarbeiders
wellicht tevens cipier worden. Hem zou dan, indien de cipier f 50.— traktement ontvangt, eene bezoldiging
van fl 30.—kunnen worden toegekend.

Op deze wyze zouden wellicht de veelal voor hun taak niet berekende cipiers door flinke menschen vervangen
kunnen worden. Indien men dan voorts aan den opzichter - c.q. cipier - toekent eene toelage, gelijkstaande met
10% van de uit het werk der in de gevangenis werkende dwangarbeiders verkregen netto winst, namelijk de
verkoopwaarde der vervaardigde voorwerpen verminderd met de kosten van de daarvoor gebruikte materialen
en het toezicht, dan kan men weder betere personen als opzichters krijgen.

Eene dergelijke regeling brengt tevens mede dat de opzichter belang heeft bij het werk der dwangarbeiders en
alzoo zal zorgen dat zy niet luieren. Voor het werk in de Inlandscbe gevangenis te Batavia is eene dergelijke
regeling getroffen, waarvan de beste verwachtingen worden gekoesterd. Het is dan ook duidelyk dat hierdoor
een aardige bate voor opzichters kan ontstaan.

Gesteld b. v. dat met het werk van iederen dwangarbeider gemiddeld f 0.20 wordt gewonnen (wat weinig is te
noemen; te Weltevreden is in 1904 door Inlandsche gestraften gemiddeld f 1,18 per dag en per man met
boekbinden verdiend),dan geeft dit b.v. bij 150 dwangarbeiders in 26 werkdagen 150x26Xf 0,20 = f 780.-

http://kranten.kb.nl/view/text/id/ddd%3A010321976%3Ampeg21%3Ap006%3Aa0051

Opruiming van Atjehers
Het nieuws van den dag voor Nederlandsch-Indië --- 10-10-1902

Uit Merauke wordt aan de Soer. Crt. gemeld: dd. 18 aeptember: „Ons eentonig leven hier levert toch telkens
weer een of ander voorval op, dat stof tot praten geeft: Zondag 24 Augustus maakte een Papoea zich zoo
handig meester van het kapmes van een fuselier als ik het nog nooit zag doen. Met een ruk trok hy het mes uit
de schede en holde weg. Den volgenden dag kwam een der op 15 Augustus gedroste dwangarbeiders terug met een
pijlschot in het dijbeen. Hy bracht het bericht dat alle anderen die met hem waren weggeloopen, vermoord zyn.

Den volgenden dag werd daarvan vrijwel de bevestiging verkregen, toen door de vriendelijke bewoners van dit
land de geprepareerde en gerookte koppen van verscheiden Atjehers getoond werden. Zij verhaalden dat de
Atjehsche koppen door hen waren veroverd op de hun en ook ons vijandige volksstam van Koberike, Den 7sten
Augustus waren reeds 22 koppen aangebracht en keerde nog een dwangarbeider terug die door een knods gewond
was. Dienzelfden dag werd het kapmes van den commandant der wacht bij de gevangenis, welke sergeant
in wat benevelden toestand scheen, ook door Papoea's gestolen.

Daarover schreef inderhaast de controleur een briefje aan den militairen commandant, die het niet
voldoende in den vorm achtte en zich daarover geprikkeld toonde. Het gevolg daarvan is weder deining
onder de machthebbenden. Den 30sten Augustus trok het hoofd van het gewest er op uit per ss. van Doorn, een
luitenant - en 30 bajonetten en den dokter van H. M. Ceraröl met het doel om te onderzoeken, wie nu eigenlyk
de Atjehers vermoord hadden. Hij keerde echter den 3den September onverrichterzake terug. Den
10den September brachten Papoea's het bericht dat nog een dwangarbeider onder hen leefde en dat zij hem den
volgenden dag zouden terugbrengen.

Men verwachtte algemeen werkelijk nog een Atjeher te zien terugkeeren, maar het bleek een Javaan te zijn, die
drie dagen geleden was gedrost. In zyn droom had hij gehoord hoe zijn vader hem riep, waarop hij als gehoorzame
zoon op een stuk hout de kali was afgedreven, maar door de zee op strand werd geworpen. Hij was recht blijde
weer veilig thuis te zijn. Overigens gaat het hier zoon gangetje, de wind begint weer danig op te steken. Nu en
dan lijkt het een orkaan.

De gezondheidstoestand is ook weer minder gunstig. Menigeen maakt zich ongerust over het naderend natte seizoen.
De Ass. Resident rijdt tegenwoordig paard. Hij heeft een flink dier laten komen, uit Australië en de Papoea's toonen
heilige vrees. Thans zyn reeds 24 koppen van gedroste Atjehers ingeleverd, allen herkend door hun stamgenooten.
Aangezien twee dwangarbeiders levend zijn teruggekeerd, zyn er dus nog twee zoek. De nieuwe goed ingerichte
gevangenis, verblijfplaats voor dwangarbeiders, maakt het ontsnappen dezer heertjes thans uiterst moeilijk."
----------------------
http://kranten.kb.nl/view/text/id/ddd%3A010133395%3Ampeg21%3Ap002%3Aa0023

De onlusten op Atjeh. --- Nieuwe Tilburgsche Courant --- 12-04-1896
.....................
................................
...........................................
Van tijd tot tijd brengt de telegraaf ons tijdingen uit Indië, welke een algemeene ontroering
teweegbrengen. Zoo weder dezer dagen, toen er berichten kwamen van onlusten op Atjeh.
Het is alsof men gevoelt, dat het koloniaal bezit der Europeesche mogendheden op
zijn eind loopt, en alsof iedere ernstige gebeurtenis in Indië ook ons koloniaal rijk
op zijn grondvesten doet waggelen.
.................
.........
.................
Met zekere kalme majesteit moet aan heel Atjeh getoond worden dat we met of zonder
Toekoe Oemar blijven wie we zijn.

Voor definitieve handeling schijnt het oogenblik dus thans gekomen te zijn. Alleen maar
de beslissing, of men tot een verdelgingskrijg, met al de gevolgen van dien zal
overgaan, dan wel Atjeh als een verloren post opgeven, moet niet te Kotta Radjah door een
regeeringscommissaris, maar moet te Batavia, na overleg met het Plein, worden genomen.

Tegenover Atjeh is tweeërlei houding mogelijk: of dat ge niets bezet dan een sterk fort
op de kust. en voorts heel de kust effectief blokkeert, of wel dat ge met overmacht
van troepen den weerstand van het Atjehsche volk breekt.

Besluit men Atjeh door blokkade tot onderwerping te dringen, trek dan, op een enkel kustfort
na, uw bezetting uit Atjeh terug. In dien gelijkbeenigen driehoek van even tien kilometer
loodlijn stak toch nooit kracht en zal geen kracht ooit varen. Al uw kracht moet dan aangewend
worden om de blokkade effectief te maken, en terstond moet dan een flottielje van zeebooten
aangekocht worden om ze, onder marinevlag en met snelvurende kanonnen bewapend, heel de
kust van Ajteh langs op wacht leggen.
......................
.................................
............................................
http://kranten.kb.nl/view/text/id/ddd%3A010154908%3Ampeg21%3Ap003%3Aa0020