Index
Deze tijd vereist nieuwe mensenrechten
Toen de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens (UVRM) op
10 december 1948 werd aangenomen, was er nog geen sprake van het
misbruik van digitale data, alarmerende klimaatverandering en
multinationals die zich qua macht en omvang kunnen meten met staten.
Hoewel de nieuwe ontwikkelingen hebben geleid tot nieuwe wetgeving
is de UVRM zelf niet veranderd. De redactie van Filosofie Magazine vindt
dat het tijd is om die te actualiseren, ook door nieuwe mensenrechten
toe te voegen. Wij raadpleegden filosofen en juristen en doen een
voorstel.
We hebben elke dag de plicht om na te denken over de vraag waar het
grootste gevaar zit, zei de Franse denker Michel Foucault. Met dat besef
moet ook in 1948 de Verklaring zijn opgesteld. Die kwam voort uit een
noodzaak. En in de na-oorlogse wereld was die noodzaak het beschermen
van de kwetsbare mens tegen de dreiging van een totalitaire staat.
De Tweede Wereldoorlog had aangetoond dat zelfs een democratie geen
bescherming kon bieden tegen een mensonterend bestaan: de
democratische verkiezing van de leider van nazi-Duitsland was uitgelopen
op een systematische onderdrukking van de mens. Van de menselijke
waardigheid bleef niets over. Sterker nog: hele bevolkingsgroepen werden
uitgeroeid.
Dat pijnlijke besef vroeg om een principe dat sterker was dan de staat. Een
principe dat mensen al eeuwenlang had geleid, maar dat met voeten was
getreden. Een principe ook dat al eerder erkend werd op nationaal niveau
(denk aan de Franse Verklaring van de rechten van de mens en de burger
uit 1789), maar dat nu een internationale status moest krijgen. De
mensenrechten werden in stelling gebracht. Als een natuurrecht, zo blijkt
ook uit de preambule, dat boven staten verheven was. Als een moreel
3
richtsnoer, met uitganspunten die sinds het begin van onze beschavingen
centraal stonden: een menswaardig bestaan en menselijke waardigheid.
Zeventig jaar later is de noodzaak om het individu te beschermen
onverminderd groot. Helaas – zo constateren we voortdurend – worden
die mensenrechten nog steeds geschonden.
Ondanks de blijvende actualiteit van de bestaande Verklaring, vraagt onze
tijd om een herschrijving van deze fundamentele wetten. Want de nieuwe
tijd brengt nieuwe bedreigingen voor de mens. Die bedreigingen dwingen
ons om nieuwe vragen te stellen, en te beantwoorden. Hoe gaan we op
een menswaardige manier om met migranten? Kunnen we onze privacy
nog beschermen in een tijd waarin internetgiganten onze digitale sporen
nagaan? En: zijn de mensenrechten nog wel te garanderen als de habitat
van alle wereldbewoners wordt bedreigd?
Toen de mensenrechten in de na-oorlogse jaren werden opgesteld, begon
een proces dat de mensheid meer en meer in z’n greep heeft: de
opwarming van de aarde door menselijk handelen. De aarde dreigt
daardoor onbewoonbaar te worden, waarmee alle andere mensenrechten
op het spel staan.
Daarom is de bescherming tegen de opwarming van de aarde een van de
centrale rechten in deze petitie. Tijdens onze rondgang langs Nederlandse
denkers en juristen kwam dat inzicht telkens terug: zonder een leefbare
aarde gaat het niet. Daar formuleren de denkers in de petitie verschillende
antwoorden op: een jurist pleit voor de rechten van toekomstige
generaties, een filosoof houdt een pleidooi voor ‘het recht op wildernis’.
Een ander kernpunt in deze petitie: de razendsnelle opkomst van slimme
technologie. Vrijelijk laten we onze data achter op het web. Maar daardoor
worden we volop gemanipuleerd door algoritmes van de internetgiganten.
Hoe is het in deze tijd gesteld met onze privacy? Data dreigen ook nog eens
eeuwig beschikbaar te blijven. Een misstap of een veroordeling, zelfs een
onterechte, wordt ons nu eeuwig nagedragen. Niets kan meer verjaren.
Hoe verzetten we ons daartegen?
Een laatste kernpunt in de petitie is migratie. Vaak zijn migranten van
rechten verstoken. De Duitse denker Hannah Arendt zei al dat het
probleem van rechten is dat ze alleen binnen de traditionele natiestaat
gegarandeerd kunnen worden. Vandaar ook, zoals Arendt zei, is het ‘recht
om rechten te hebben’ cruciaal. Daarom doen we een voorstel: geef
vluchtelingen het recht om veilig asiel te kunnen zoeken.
4
Moreel besef
Klimaat, migratie en technologie – duidelijk is dat we ver voorbij het
tijdperk zijn waar mensenrechten de burger louter tegen de staat moeten
beschermen. We leven in een wereld van mondiale krachten en dreigingen.
Die mondiale problemen vragen om een mondiale aanpak, om een
bundeling van krachten. Maar hier ligt ook een belangrijke rol voor de
nationale politiek. Juist nu is het tijd om deze nieuwe thema’s te agenderen
in het eigen land en ook eigen beleid te maken; globale ideeën krijgen pas
vorm in de context van een land. En het geeft wellicht ook een nieuwe
bezieling aan de nationale politiek als die erin zou slagen om antwoorden
te geven op de grote vragen waar we nu als mensheid mee worstelen.
Misschien begint een werkelijke tegenmacht wel met een hernieuwd
moreel besef: de menselijke waardigheid is door oude en nieuwe machten
in het geding. Daar moeten we als mens een antwoord op formuleren.
Samen met andere mensen. Zodat we onze menselijkheid kunnen
bewaren.
Tot slot: deze petitie is bedoeld om de discussie over de toekomst van
mensenrechten te openen. Hier ligt dan ook geenszins een dichtgetimmerd
voorstel. Laat daarom vooral van u horen als u een bijdrage wilt leveren
aan het gesprek over oude en nieuwe mensenrechten.
Redactie Filosofie Magazine
Nina Tesselaar
Florentijn van Rootselaar
Gwendolyn Bolderink
Louis Hoeks
Lianne Tijhaar
Evanne Nowak
Marc van Dijk
Robbert Uijtend
Toen de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens (UVRM) op
10 december 1948 werd aangenomen, was er nog geen sprake van het
misbruik van digitale data, alarmerende klimaatverandering en
multinationals die zich qua macht en omvang kunnen meten met staten.
Hoewel de nieuwe ontwikkelingen hebben geleid tot nieuwe wetgeving
is de UVRM zelf niet veranderd. De redactie van Filosofie Magazine vindt
dat het tijd is om die te actualiseren, ook door nieuwe mensenrechten
toe te voegen. Wij raadpleegden filosofen en juristen en doen een
voorstel.
We hebben elke dag de plicht om na te denken over de vraag waar het
grootste gevaar zit, zei de Franse denker Michel Foucault. Met dat besef
moet ook in 1948 de Verklaring zijn opgesteld. Die kwam voort uit een
noodzaak. En in de na-oorlogse wereld was die noodzaak het beschermen
van de kwetsbare mens tegen de dreiging van een totalitaire staat.
De Tweede Wereldoorlog had aangetoond dat zelfs een democratie geen
bescherming kon bieden tegen een mensonterend bestaan: de
democratische verkiezing van de leider van nazi-Duitsland was uitgelopen
op een systematische onderdrukking van de mens. Van de menselijke
waardigheid bleef niets over. Sterker nog: hele bevolkingsgroepen werden
uitgeroeid.
Dat pijnlijke besef vroeg om een principe dat sterker was dan de staat. Een
principe dat mensen al eeuwenlang had geleid, maar dat met voeten was
getreden. Een principe ook dat al eerder erkend werd op nationaal niveau
(denk aan de Franse Verklaring van de rechten van de mens en de burger
uit 1789), maar dat nu een internationale status moest krijgen. De
mensenrechten werden in stelling gebracht. Als een natuurrecht, zo blijkt
ook uit de preambule, dat boven staten verheven was. Als een moreel
3
richtsnoer, met uitganspunten die sinds het begin van onze beschavingen
centraal stonden: een menswaardig bestaan en menselijke waardigheid.
Zeventig jaar later is de noodzaak om het individu te beschermen
onverminderd groot. Helaas – zo constateren we voortdurend – worden
die mensenrechten nog steeds geschonden.
Ondanks de blijvende actualiteit van de bestaande Verklaring, vraagt onze
tijd om een herschrijving van deze fundamentele wetten. Want de nieuwe
tijd brengt nieuwe bedreigingen voor de mens. Die bedreigingen dwingen
ons om nieuwe vragen te stellen, en te beantwoorden. Hoe gaan we op
een menswaardige manier om met migranten? Kunnen we onze privacy
nog beschermen in een tijd waarin internetgiganten onze digitale sporen
nagaan? En: zijn de mensenrechten nog wel te garanderen als de habitat
van alle wereldbewoners wordt bedreigd?
Toen de mensenrechten in de na-oorlogse jaren werden opgesteld, begon
een proces dat de mensheid meer en meer in z’n greep heeft: de
opwarming van de aarde door menselijk handelen. De aarde dreigt
daardoor onbewoonbaar te worden, waarmee alle andere mensenrechten
op het spel staan.
Daarom is de bescherming tegen de opwarming van de aarde een van de
centrale rechten in deze petitie. Tijdens onze rondgang langs Nederlandse
denkers en juristen kwam dat inzicht telkens terug: zonder een leefbare
aarde gaat het niet. Daar formuleren de denkers in de petitie verschillende
antwoorden op: een jurist pleit voor de rechten van toekomstige
generaties, een filosoof houdt een pleidooi voor ‘het recht op wildernis’.
Een ander kernpunt in deze petitie: de razendsnelle opkomst van slimme
technologie. Vrijelijk laten we onze data achter op het web. Maar daardoor
worden we volop gemanipuleerd door algoritmes van de internetgiganten.
Hoe is het in deze tijd gesteld met onze privacy? Data dreigen ook nog eens
eeuwig beschikbaar te blijven. Een misstap of een veroordeling, zelfs een
onterechte, wordt ons nu eeuwig nagedragen. Niets kan meer verjaren.
Hoe verzetten we ons daartegen?
Een laatste kernpunt in de petitie is migratie. Vaak zijn migranten van
rechten verstoken. De Duitse denker Hannah Arendt zei al dat het
probleem van rechten is dat ze alleen binnen de traditionele natiestaat
gegarandeerd kunnen worden. Vandaar ook, zoals Arendt zei, is het ‘recht
om rechten te hebben’ cruciaal. Daarom doen we een voorstel: geef
vluchtelingen het recht om veilig asiel te kunnen zoeken.
4
Moreel besef
Klimaat, migratie en technologie – duidelijk is dat we ver voorbij het
tijdperk zijn waar mensenrechten de burger louter tegen de staat moeten
beschermen. We leven in een wereld van mondiale krachten en dreigingen.
Die mondiale problemen vragen om een mondiale aanpak, om een
bundeling van krachten. Maar hier ligt ook een belangrijke rol voor de
nationale politiek. Juist nu is het tijd om deze nieuwe thema’s te agenderen
in het eigen land en ook eigen beleid te maken; globale ideeën krijgen pas
vorm in de context van een land. En het geeft wellicht ook een nieuwe
bezieling aan de nationale politiek als die erin zou slagen om antwoorden
te geven op de grote vragen waar we nu als mensheid mee worstelen.
Misschien begint een werkelijke tegenmacht wel met een hernieuwd
moreel besef: de menselijke waardigheid is door oude en nieuwe machten
in het geding. Daar moeten we als mens een antwoord op formuleren.
Samen met andere mensen. Zodat we onze menselijkheid kunnen
bewaren.
Tot slot: deze petitie is bedoeld om de discussie over de toekomst van
mensenrechten te openen. Hier ligt dan ook geenszins een dichtgetimmerd
voorstel. Laat daarom vooral van u horen als u een bijdrage wilt leveren
aan het gesprek over oude en nieuwe mensenrechten.
Redactie Filosofie Magazine
Nina Tesselaar
Florentijn van Rootselaar
Gwendolyn Bolderink
Louis Hoeks
Lianne Tijhaar
Evanne Nowak
Marc van Dijk
Robbert Uijtend
