De bibliotheek: Encyclopedie van de mensenrechten, islam en mensenrechten

ISLAM EN MENSENRECHTEN

Godsdienst waarvoor de grondslag werd gelegd door de profeet Mohammed (570-632). Het woord islam betekent onderwerping of overgave aan God, Allah, en is gebaseerd op het boek van de Heilige Koran, dat aan Mohammed werd geopenbaard. De islam breidde zich in de eerste eeuwen uit van Spanje tot ver in Azië, maar werd in de 16e-17e eeuw teruggedrongen. In de tweede helft van de 20e eeuw, toen de landen van het Midden-Oosten weer onafhankelijk werden, kwam er een nieuwe opleving waarin de islam zich ook als politieke kracht ontwikkelde. Als zodanig is de islam nu een dominante of belangrijke factor in het Midden-Oosten, Midden- en Zuid-Azië, Indonesië, Noord-Afrika en in gemeenschappen van immigranten in het Westen. Als een belangrijk manco in de ontwikkeling van de islamlanden wordt vaak gezien dat er geen sprake is geweest van een kritische stroming zoals de 18e-eeuwse Verlichting in Europa – of beter gezegd, dat pogingen van vrijdenkers om tot zo'n verlichting te komen door de machthebbers zijn onderdrukt. De islam telt wereldwijd ongeveer een miljard aanhangers. Er zijn vele stromingen in de islam, de bekendste zijn die van de sjiieten en de soennieten. Islamitische ideeën over mensenrechten benadrukken de absolute gelijkheid van mensen, ongeacht ras, religie, nationaliteit of status. Volgens de Koran is geen volk superieur aan enig ander. De mens is heilig en mag niet worden gedood, behalve als uitvloeisel van een wettig proces. Er bestaat geen dwang in religie en de verscheidenheid van religies is door God gegeven. Rechtvaardigheid moet altijd de overhand hebben boven haat. De Koran schrijft tevens vele plichten voor. De repressieve opvattingen van de islam, zoals in het fundamentalisme, zijn minder gebaseerd op de Koran dan op latere interpretaties in de sharia (islamitische wet). Die interpretaties schrijven o.m. bepaalde kleding (sluier, hoofddoekje) voor en stellen strenge straffen, waaronder de doodstraf, lijfstraf, amputatie en andere vormen van marteling, op o.m. blasfemie, pornografie en prostitutie, en keurt ook eerwraak en het terrorisme en de zelfmoordaanslagen van de jihad (heilige oorlog tegen ongelovigen) goed.
In 2001 erkende het Europese Hof voor Mensenrechten een door Turkije uitgevaardigd verbod van een fundamentalistische islampartij, omdat bepaalde bepalingen van de sharia niet in overeenstemming zijn met internationale normen van mensenrechten. De samenvatting van de uitspraak zegt dat 'de islamitische wetgeving volgens de sharia in schril contrast staat tot de waarden die in het Europees Mensenrechtenverdrag zijn vervat'. Het was een belangrijke uitspraak, omdat voor het eerst door een internationaal hof het recht van de sharia werd veroordeeld.
Uit de islamlanden komen steeds meer mensenrechtenverdedigers naar voren, o.m. Abdullahi An-Na'im en Francis Deng (Soedan), Bahey El-Din Hassan en Nawal El-Saadawi (Egypte), Shirin Ebadi (Iran), Yakin Erturk (Turkije), Salima Ghezali (Algerije), Riffat Hassan, Asma Jahangir en Hinah Jilani (Pakistan), Irene Khan (Bangladesh), Jacqueline Modeïna (Tsjaad), Taslima Nasrin (Bangladesh), Eyad El-Sarraj (Palestina), Sihem Ben Sedrine (Tunesië). Andere activisten in islamlanden zijn christenen, zoals Hanan Ashrawi.
Een zaak die het conflict tussen islam (sharia) en de vrijheid van meningsuiting scherp naar voren bracht was die van de Brits-Indiase schrijver Salman Rushdie.
Zie ook godsdienst; vrijheid van meningsuiting


Is de islam verenigbaar met mensenrechten?
Er is veel discussie over de vraag of de wereldgodsdiensten wel verenigbaar zijn met de beginselen van mensenrechten en democratie. Vooral de islam staat in een kwade reuk. Deze godsdienst zou terrorisme en fundamentalisme in de hand werken, achterstelling van vrouwen bevorderen, wrede straffen voorschrijven enz. De meest gebruikte Nederlandse vertaling van de Koran (Islamitisch Cultureel Centrum, 1996) heeft een voetnoot die een inhoudelijke toevoeging van de redacteur is (bij Soera 24 vers 2): 'Voor overspel begaan door getrouwde personen is de straf steniging tot de dood erop volgt… Dit behoort tot de misdaden waarvan de bestraffing in het islamitisch strafrecht is vastgesteld.'
Het heilige boek van de Koran geeft echter veel aanleiding om de islam en mensenrechten als geenszins onverenigbaar te zien. Volgens de islam is de mens geschapen met een natuurlijk vermogen om goed en kwaad van elkaar te onderscheiden. Zonder dat vermogen zouden begrippen als keuzevrijheid en geweten zinloos zijn. De menselijke neiging tot het goede wordt ondersteund door geloof en godsbesef. De neiging tot het kwade wordt daarentegen gevoed door zelfzuchtigheid en het ontkennen van hogere waarden. Het is volgens de Koran niet meer dan rechtvaardig dat het leven en welzijn en bezit van anderen worden gerespecteerd, evenals hun goede naam. Ook de relaties tussen mensen verdienen respect, of het nu gaat om man en vrouw, ouders en kinderen, familieleden, medemoslims of zo maar buren. Ongerechtvaardigd geweld tegen anderen moet worden gestraft, maar de straf mag nooit zwaarder zijn dan het misdrijf zelf. Het principe van wederkerigheid is waardevol; maar nog waardevoller is het te vergeven en genade te tonen.
Veel uitspraken van de profeet Mohammed zijn opgetekend in de hadieth, een citatenverzameling. Zo'n citaat is bijvoorbeeld: 'Moslims zijn elkaars broeders. De een doet geen onrecht aan de ander en laat hem niet in de steek.'
Een islamitisch gebruik dat op zichzelf niet zo'n belangrijk onderdeel van het geloof is, is in westerse landen nogal omstreden geraakt. De Koran schrijft aan zowel man als vrouw 'zedige' kleding voor. De Koran zegt: 'O Profeet, zeg tegen uw vrouwen en uw dochters en de vrouwen van de gelovigen, dat zij hun omslagdoeken om zich heen doen, zodat zij gekend worden en niet worden lastiggevallen.' Maar de islamgeleerden verschillen van mening over de verplichting voor vouwen om een hoofddoek te dragen. Het gebruik zou moeten afhangen van tijd, plaats en omstandigheden.