Pseudowetenschap

Pseudowetenschap
Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie

Een 19e eeuwse frenologische kaart. Frenologen claimden dat ze persoonlijkheidskenmerken konden aflezen aan de oneffenheden op het voorhoofd. Frenologie is voor het eerst bestempeld als pseudowetenschap in 1983 en is tot op de dag van vandaag omstreden. Pseudowetenschap is de benaming voor een stelsel van opvattingen, uitspraken, of handelingen die de toets van de wetenschappelijke methode niet doorstaat maar die door aanhangers toch als wetenschap wordt gepresenteerd of dat insinueert. Religieuze en spirituele opvattingen zijn niet pseudowetenschappelijk, zolang ze geen uitspraken doen over de empirische werkelijkheid die in strijd zijn met de wetenschappelijke kennis.

Inhoud [verbergen]
1 Algemeen
2 Pseudowetenschap: Onderwerpen
2.1 Pseudowetenschap en protowetenschap
2.2 Identificatie van pseudowetenschap
2.3 Kenmerken
3 Voorbeelden van pseudowetenschap
4 Zie ook
5 Literatuur


Algemeen
De grens tussen pseudowetenschap en 'echte wetenschap' is vaak gradueel en daarom niet altijd duidelijk. Daarom is er gezocht naar een zogenaamd demarcatiecriterium: een criterium dat de grens ('demarcatie') tussen echte wetenschap en pseudowetenschap aangeeft.

Het demarcatiecriterium van Karl Popper is erg bekend geworden. Popper stelde dat de wetenschap falsificeerbare uitspraken dient te produceren. Als een bepaalde theorie getoetst kan worden, dan kan het echte wetenschap zijn, hoe vreemd of verbazingwekkend de uitspraken of voorspellingen ook zijn. Popper spreekt van wetenschap als er een situatie kan worden bedacht - zonder dat die zich noodzakelijk voordoet - die een hypothese eventueel zou kunnen ontkrachten. De overtuiging dat atomen de kleinste deeltjes zijn van materie was dus een zeer wetenschappelijke hypothese: ze werd pas ontkracht door de ontdekking van sub-atomaire quark-deeltjes. Popper gebruikt dus het argument van de falsifieerbaarheid van hypotheses om wetenschap van pseudowetenschap te onderscheiden. [1]. Ook de wijze van toetsen kan echter in voorkomende gevallen als pseudowetenschappelijk worden beoordeeld (zie onder), of er kan een fout zitten in het experiment. Het handhaven van een theorie die in strijd is met de uitkomsten van bepaalde wetenschappelijke experimenten is niet noodzakelijk pseudowetenschap.

Thomas Kuhn trachtte het grijze gebied tussen pseudowetenschap en 'echte wetenschap' meer vanuit een historisch-relativistisch dan een streng-methodologisch perspectief te benaderen en introduceerde daartoe omstreeks 1970 het begrip protowetenschap:

In any case, there are many fields – I shall call them proto-sciences – in which practice does generate testable conclusions but which nevertheless resemble philosophy and the arts rather than the established sciences in their developmental patterns. I think, for example, of fields like chemistry and electricity before the mid-eighteenth century, of the study of heredity and phylogeny before the mid-nineteenth, or of many of the social sciences today. In these fields, too, though they satisfy Sir Karl's [ Popper's] demarcation criterion, incessant criticism and continual striving for a fresh start are primary forces, and need to be. No more than in philosophy and the arts, however, do they result in clear-cut progress. I conclude, in short, that the proto-sciences, like the arts and philosophy, lack some element which, in the mature sciences, permits the more obvious forms of progress. It is not, however, anything that a methodological prescription can provide. Unlike my present critics, Lakatos at this point included, I claim no therapy to assist the transformation of a proto-science to a science, nor do I suppose anything of this sort is to be had. – Thomas Kuhn, Criticism and the growth of knowledge[2]
Sinds Kuhn is er minder aandacht voor het demarcatiecriterium. Betwijfeld wordt of er eenduidige criteria zijn die beschrijven wat wetenschap is. De wetenschapsfilosoof Feyerabend was een belangrijk criticus van het uitgangspunt dat er universele methodologische regels van wetenschapsbeoefening zouden bestaan. Het streven te werk te gaan volgens dergelijke regels staat, volgens Feyerabend, de voortgang van de wetenschap in de weg.


Pseudowetenschap: Onderwerpen

Pseudowetenschap en protowetenschap
Pseudowetenschap is te onderscheiden van protowetenschap door te bekijken of een wetenschappelijke methode is gebruikt. Protowetenschap kan worden gedefinieerd als speculatie of een hypothese waarvan een adequate toetsing volgens de wetenschappelijke methode nagestreefd wordt maar nog moet plaatsvinden. Pseudowetenschap daarentegen wordt gekenmerkt door toetsen met (al dan niet verborgen) sturende aannames, met voorgeselecteerde gegevens, met fouten in de gehanteerde logica of waarvan de uitkomsten op vooringenomen wijze worden geïnterpreteerd. In andere gevallen wordt toetsing opzettelijk nagelaten of onmogelijk gemaakt. Toch is het vaak moeilijk om pseudowetenschap te ontmaskeren aangezien zij zich meestal immuniseert tegen kritiek.